Direct naar paginainhoud

Jaarverslag integriteit 2022 - Raadsleden

Inleiding

Na de coronajaren 2020-2021 is 2022 een jaar waarin alle fysieke raadsontmoetingen en -bijeenkomsten weer konden worden opgestart. Het is ook het jaar van de gemeenteraadsverkiezingen. In aanloop naar deze verkiezingen zijn alle partijen die deelnamen aan de verkiezingen in een vroeg stadium uitgenodigd op het stadhuis. Tijdens deze bijeenkomst hebben de griffier en de burgemeester verteld welke regels er gelden voor nieuwe raadsleden. Ook is ingegaan op de instrumenten die partijen kunnen inzetten om vroegtijdig het gesprek te starten over dit onderwerp met kandidaat-raadsleden zodat eventuele integriteitsrisico’s vroegtijdig konden worden aangekaart. Tot slot is er een integriteitsrisico-analyse uitgevoerd (door een extern bureau) als onderdeel van de screening van kandidaat-wethouders.

In 2022 is besloten de landelijke wet- en regelgeving rond integriteit te wijzigen: per 1 januari 2023 geldt de nieuwe integriteitswet. In 2022 zijn in Almere intern de eerste voorbereidingen voor aanpassing van de gedragscode in gang gezet rond de wettelijke wijzigingen:

  • Nieuwe wethouders moeten een Verklaring Omtrent Gedrag (VOG) overleggen.
  • De geheimhoudingsprocedure is op een aantal punten veranderd.
  • Raadsleden, burgemeesters en wethouders moeten nevenfuncties direct (elektronisch) openbaar maken.
  • Onverenigbare functies en de stemonthouding zijn duidelijker geregeld.
  • De commissaris van de koning heeft een prominentere positie bij integriteitskwesties in een gemeente.

Integriteit in nieuwe raadsperiode

Na de gemeenteraadsverkiezingen is het onderwerp op verschillende manieren aan bod gekomen. Om te beginnen maakte het onderwerp integriteit onderdeel uit van het inwerkprogramma van de nieuwe raad: in mei 2022 vond de bijeenkomst Integriteit en Weerbaarheid plaats (zie kader). Hier sprak de raad met griffier en burgemeester over wet- en regelgeving, maar ook praktische casussen werden verkend. Belangrijke besproken integriteitsthema’s:

  • Wat zijn voor raadsleden verboden handelingen?
  • Wat zegt de wet over nevenfuncties van raadsleden?
  • Wanneer is er sprake van een persoonlijk belang rond het stemmen?
  • Hoe gaan raadsleden om met openbaarheid en geheimhouding?
  • Hoe zit het precies met de geschenkenregeling?

Tot slot sprak het RIEC Midden Nederland(het Regionaal Informatie- en Expertisecentrum rond bestrijden ondermijnende criminaliteit) met de nieuwe raad over ondermijning en weerbaarheid. De raad werd geïnformeerd over de scheiding tussen ‘onder- en bovenwereld’ en hoe de onderwereld reguliere structuren nodig heeft om te kunnen aarden in de bovenwereld. In Midden Nederland (Utrecht en Flevoland) is er sprake van 150 criminele clusters, waarvan 90 in de cocaïnehandel: deze regio speelt dan ook grote rol in de (inter)nationale cocaïnehandel, ook veel jongeren worden de drugscriminaliteit ingezogen. Daarnaast is er sprake van witwas- en fraudepraktijken en mensenhandel (zie onderstaande infographic).

Infographic Ondermijningsbeeld Almere

Infographic Ondermijningsbeeld Almere - uitgeschreven tekst

  • 45 interviews met professionals
  • kwantitatieve gegevens en beleidstukken van politie

Criminele activiteiten en locaties

Drugshandel en -gebruik

  • Hennepkwekerijen in woningen en op bedrijventerreinen
  • Professionalisering in de opzet van kwekerijen
  • Verdachte transacties relatief vaak harddrugs-gerelateerd
  • Vaak dezelfde makelaars betrokken bij panden met kwekerijen

Witwassen en fraude

  • Vermoedens van witwassen bij onder andere kappers, nagelstudio's, horeca en garagebedrijven
  • Signalen: weinig klanten in verhouding tot hoge huur, vreemde openingstijden en eigenaren met criminele antecedenten
  • Fraude: burgers met onduidelijke inkomstenbron (windhappers) en adresfraude met als doel uitkeringsfraude

Criminele samenwerkingsverbanden

  • Criminele families en netwerken die zich al decennia met criminele activiteiten bezighouden
  • Beperkt zicht op Outlaw Motorcycle Gangs, die actief zijn op vrijwel alle ondermijnende terreinen
  • Aantal families intimideert ambtenaren

Mensenhandel

  • Arbeidsuitbuiting, met name bij Oost-Europese werknemers: onder andere slechte huisvesting, lage lonen, hoge huren en inleveren paspoort
  • Weinig zicht op illegale prostitutie: grote stad, weinig zichtbaar aanbod

Criminaliteit bevorderende factoren

Capaciteit

  • Integrale aanpak vereist inzet en capaciteit van alle partners
  • Veel investeringen gedaan om capaciteit te vergroten

Blinde vlekken

  • Drugs: wie zit er achter de dealers?
  • Afgelegen bedrijventerreinen: hoog risico op criminele activiteiten
  • Outlaw Motorcycle Gangs: weinig zicht op bezigheden, inkomen, rol bij drugshandel en intimidatie/afpersing

Aanpak, handhaving en samenwerking

  • Pro-acief werken kan beter (bijv. bij PCB-fraude, drugs en mensenhandel)
  • Uitdaging om criminele families en netwerken aan te pakken
  • Noodzaak tot publiek-private samenwerking

Bijeenkomst Integriteit en Weerbaarheid 20 mei 2022

Voor iedere situatie geldt: wil je integriteit bevorderen, dan zul je de invloed van morele belangen, moreel besef en moreel handelen moeten vergroten. Daar kun je als raad en fractie niet vroeg genoeg mee beginnen. Voorop staat dat je hieraan kunt werken. Heel gericht zelfs. Tijdens de bijeenkomst werkten we aan bewustwording op het vlak van integriteit door veelvoorkomende dilemma’s te bespreken en zichtbaar te maken welke mogelijkheden er zijn om risico’s te verkleinen.

Afspraken in de gedragscode

In Almere is sinds 1 december 2016 in de gedragscode (artikel 7.2 lid 3) afgesproken dat de burgemeester jaarlijks met de raad spreekt over de naleving van de gedragscode. Als basis voor dit gesprek is in navolging van de achterliggende jaren een verslag opgesteld waarin observaties over de naleving van de gedragscode over het jaar 2022 zijn samengevat.

In de gedragscode van de gemeenteraad worden de volgende onderwerpen benoemd:

  1. onafhankelijke oordeelsvorming
    1. registratie nevenfuncties;
    2. registratie geschenken;
  2. omgang met vertrouwelijke informatie;
  3. gebruik van gemeentelijke faciliteiten;
  4. onderlinge omgang;
  5. protocol bij (vermoedens van) integriteitsschendingen.

De gedragscode is een handvat om te werken aan goed bestuur. De artikelen in de gedragscode zijn geen doel in zichzelf, maar vertegenwoordigen waarden. Het vraagt om een voortdurend gesprek of de vastgestelde artikelen uit de gedragscode deze waarde voldoende belichamen en hoe hieraan uitleg en uitvoering dient te worden gegeven. Om die reden is het belangrijke de onderlinge afspraken blijvend te ijken aan de gedeelde waarden.

Observaties

1. Onafhankelijke oordeelsvorming

Een raadslid dient zijn rol zonder ‘vooringenomenheid’ te vervullen. Dat betekent concreet dat de raad er voor waakt dat persoonlijk belangen van raadsleden de besluitvorming beïnvloeden. Ook betekent dit dat raadsleden hun invloed niet laten kopen of beïnvloeden door geld, goederen of diensten. Om de onafhankelijke oordeelsvorming van raadsleden te versterken bepaalt de gedragscode dat een overzicht van nevenfuncties wordt gepubliceerd evenals een register waarin ontvangen geschenken worden gepubliceerd. Laatst genoemd register toont in 2022 5 meldingen van door raadsleden ontvangen geschenken (waarvan 4 bij dezelfde gelegenheid). Daarnaast speelt regelmatig de vraag: hoe vervullen raadsleden integer hun raadslidmaatschap bij thema’s uit de eigen wijk? Mag je meespreken/-besluiten over onderwerpen in je eigen buurt of komt het dan te dicht bij? Het blijkt lastig om daar een eenduidige antwoord op te geven en is mede afhankelijk van het (financiële) belang dat je als raadslid hebt bij de uitkomst van een discussie/besluit. Belangrijk is in voorkomende gevallen hier open over te zijn, het te benoemen in de fractie en te klankborden bij de griffier of de burgemeester. Ditzelfde geldt rond de werksituatie van raadsleden: deze kan van invloed zijn op de onafhankelijke positie als raadslid.

2. Omgang met vertrouwelijke informatie

Openbaarheid is het uitgangspunt binnen het openbaar bestuur. In de Wet Open Overheid worden evenwel gronden benoemd op basis waarvan vertrouwelijkheid kan worden opgelegd of in sommige gevallen zelfs moet worden opgelegd. In de gedragscode ligt vast dat een raadslid ‘niet ten eigen bate of ten bate van derden’ gebruik mag maken van deze vertrouwelijke informatie.

Vertrouwelijkheid

Wat openbaar is en wat niet ligt duidelijk vast in de wet. Vanuit de raad wordt nog steeds scherp en kritisch meegekeken naar de manier waarop het college geheimhouding oplegt. Diezelfde houding hoort ook te gelden voor de manier waarop raadsleden informatie delen met derden.

Net als vorig jaar past hierbij de opmerking dat het delen van geheime informatie met derden ongewenst en ongepast is. Hoe onzorgvuldiger wij omgaan met informatie hoe groter het risico dat kwetsbare informatie niet meer wordt gedeeld. Uiteindelijk verzwakt dat dan ook de eigen (informatie)positie. De gang van zaken in 2022 rond de aanstelling van een waarnemend burgemeester is hierbij een goed voorbeeld. Het lekken van namen schaadt niet alleen de persoonlijke levenssfeer van kandidaten, maar tast ook de goede naam van Almere aan evenals het vertrouwen in onze discretie. Een andere les in 2022 op hetzelfde thema: het blijft belangrijk stil te staan bij de formele geheimhouding van besloten raadsvergaderingen, als geheimhouding wordt opgelegd op een bespreking, mag niets van het besprokene naar buiten worden gebracht. Hierin kan niet een eigen afweging worden gemaakt.

3. Gebruik van gemeentelijke faciliteiten

Aan raadsleden is gemeentelijke apparatuur ter beschikking gesteld: met ingang van de nieuwe raadsperiode is de nieuwe rechtpositieregeling voor politieke ambtsdragers van kracht. Het verstrekken van informatiedragers is daarmee verplicht en raadsleden hebben deze dan ook ontvangen. Ten aanzien van het gebruik van deze gemeentelijke faciliteiten zijn in 2022 geen bijzonderheden te melden.

4. Onderlinge omgang

Respectvolle omgang tussen raadsleden onderling en tussen raad en college is van wezenlijk belang om tot zorgvuldige besluitvorming te komen. Daarnaast zorgt wederzijds respect tussen raad en college voor grotere geloofwaardigheid van de politiek. Concreet betekent dit dat raadsleden bestuurders en ambtenaren correct bejegenen in woord, gebaar en geschrift (artikel 6.1 van de gedragscode).

De overheid verwacht van inwoners dat zij zich op een respectvolle manier gedragen. Dat verplicht publieke ambtsdragers dat zelf ook voor te leven. Binnen, maar ook buiten het stadhuis. Met beroep op de gedragscode is dit onderwerp het afgelopen jaar diverse keren aangekaart. Dat had te maken met woordgebruik en gekozen kwalificaties. Uiteraard kennen we vrijheid van meningsuiting. Met de gemaakte afspraken in onze gedragscode spreken we tegelijkertijd ook uit dat we onze opvatting, mening of standpunt op een respectvolle manier onder woorden brengen. Niet alleen op donderdagavond, maar ook op allerlei andere digitale verzamelpunten. Afgelopen jaar kwam het echter meermaals voor dat uitingen op social media ruimschoots aan deze afspraak voorbij leefden. Het vereist discipline en rolbewustzijn om het wederzijds respect hoog te houden.

5. Protocol bij (vermoedens van) integriteitsschendingen

Het werken met een protocol biedt een goed houvast bij het bepalen van te zetten stappen.

Illustratie Almere skyline
Jouw mening