Het landschap is de basis, het DNA van Almere. In de welstandsnota van Almere neemt het landschap daarom een prominente plaats in. Het groenblauwe raamwerk is het grootste gebied dat onder welstandstoezicht staat en bepaalt de structuur van de stedelijke kernen van Almere. Nu 45 jaar na de start van de bouw is de stad uitgedijd binnen het groenblauwe raamwerk, dat zelf ook aan hoogte en aan biomassa heeft gewonnen.
Sinds 2014 is met de nota ‘kleur aan groen’ een beleid ingezet om het groenblauwe raamwerk verder te ontwikkelen. Het geeft nu ook ruimte aan initiatieven om het groen aan te vullen met voorzieningen die de gebruiksmogelijkheden en aantrekkelijkheid van de groengebieden vergroten. Als het groengebied er zelf beter van wordt, mag er – beperkt – gebouwd worden in en langs het groenblauwe raamwerk. En met Programma Groenblauw zet de gemeente sinds 2020 in op actief vormgeven aan herinrichting en beheer van het groenblauwe raamwerk voor de leefbaarheid van de stad.
Wat is hier van te merken bij het welstandstoezicht? Alle bouwaanvragen in of direct langs het groenblauwe raamwerk komen immers langs. Bij de bouwplannen is er vooral op gelet dat ze een goede aansluiting krijgen op het landschap, zonder achterkanten en rafelranden en met goede toegangen. Interessant zijn uiteraard de bouwplannen die ook echt ambiëren om bij te dragen aan gebruik en aantrekkelijkheid van het groen. In het geval van het plaatsen van loodsen voor een watersportvereniging is het de uitdaging om met een bescheiden budget de voor recreatie gewenste voorzieningen toch goed ingepast te krijgen. En er zijn ook ontwerpen voor bouwwerken zoals bruggen en paviljoens die gelden als ‘landmarks’ in het groen, zoals bij natuurbelevingscentrum Oostvaardersplassen. De sturing van de commissie hierbij is om optimaal aan te sluiten op het landschap en de beleving er van.
De strijd strijden we vooral langs de grenzen. Het blijft aantrekkelijk om met bouwplannen toch zo dicht mogelijk tegen groengebieden aan te schurken zonder daar zelf veel voor tegenover te stellen. Helaas vormen niet alle ingediende bouwplannen een aanvulling op het landschap door het bieden van voorzieningen of een bijzonder uitzicht. In ieder geval is door welstandsbeoordeling bij deze plannen zoveel mogelijk voorkomen dat bouwplannen in bos- en parkzones zouden leiden tot onaantrekkelijke uitzichten en barrières, zoals bijvoorbeeld bij de bouwplannen Noorderplassen-west.
In het agrarische landschap buiten het raamwerk doet zich door de energietransitie een nieuwe opgave voor met initiatieven voor de aanleg van zonneparken met PV-panelen. Helaas heeft Almere nog geen kwaliteitskader vastgesteld voor dergelijke zonneparken, wat het niet eenvoudig maakt om kwaliteitseisen af te dwingen. Iedere meter extra voor beplanting of ruimte gaat immers ten koste van stroomproductie en dus van geld. Hier ligt een belangrijke taak voor de komende jaren.
Een vergelijkbare opgave doet zich voor bij de grote bedrijfshallen langs de randen van Almere. Het vullen van de daken van de hallen met PV panelen zou de aanslag op het open landschap voor stroomproductie kunnen beperken. Maar ook hier ontbreekt een instrumentarium om zonnepanelen en vegetatie op de hectares bedrijfsdaken af te dwingen. Dit zou dan ook onderdeel moeten uitmaken van gronduitgifte contracten en bouwverordeningen.
Andersom komen we bij bouwplannen in de wijken en langs de hoofdwegen steeds vaker voorstellen tegen voor groene daken en groene gevels. Dit is goed nieuws, maar we moeten oppassen voor greenwashing. Niet zelden ontbreekt het aan voorzieningen om voldoende groeiomstandigheden te garanderen, waardoor de werkelijke vegetatie niet in de buurt komt van wat de plannen beloven.
De rijke zeebodem is nog altijd de belangrijkste kwaliteit voor een duurzame beplanting in Almere. Die zou best meer gekoesterd mogen worden. Dit zijn de plekken waar bomen ook echt oud en monumentaal kunnen worden. Kritische vragen bij beplanting op gebouwen leiden vaak wel tot goede aanpassingen voor de groeiomstandigheden voor beplanting.
Veel inrichtingsplannen hebben vaak geen vergunning nodig en zijn dus niet welstandsplichtig. Dit geldt zeker voor de buitenruimte buiten het groenblauwe raamwerk. Dat is een extra uitdaging voor de planbegeleiding en beoordeling om verrommeling te voorkomen. Het helpt al veel als de initiatiefnemer in ieder geval een landschapsarchitect inschakelt. Zeker als dat al in het beginstadium gebeurt. Dan krijgt een goede inpassing vanzelf de aandacht in het ontwerpproces en hoeven niet achteraf de onaantrekkelijke gebouwdelen te worden verstopt achter beplanting. De commissie vraagt van harte om aan de terreininrichting net zoveel aandacht te geven als aan de gebouwen zelf, met nadruk voor - liefst groene - erfscheidingen voor het planten van bomen die echt groot kunnen worden.
De gemeente vraagt bij eigen projecten wel de mening over het landschapsontwerp van de commissie. Het ontwerp voor de herinrichting van de haven van Almere Haven is hier een voorbeeld van. Dit leidt steevast tot vakinhoudelijke discussies, waarbij de commissie vaak aandacht vraagt voor de langere termijn (wordt het project in de tijd mooier) en hoe het aansluit bij de eigenheid van Almere. Gelukkig leidt de discussie doorgaans ook tot verfijning van de plannen.
De Floriade is natuurlijk het project bij uitstek waar de kwaliteit van het groenblauwe raamwerk tot een hoogtepunt moet worden gebracht. Dit project heeft een afzonderlijk supervisietraject. Net als de voor Almere beeldbepalende herinrichting van de Esplanade aan het Weerwater. Daarom kan de welstandscommissie hier geen terugblik op geven. Maar we kijken natuurlijk wel verwachtingsvol uit naar het resultaat.
Ben Kuipers
