Deze (jaarlijkse) rapportage draagt bij aan de borging en het bevorderen van goed ambtelijk handelen met betrekking tot integriteit en het integriteitsbewustzijn in de ambtelijke organisatie. Daarmee wordt ook recht gedaan aan de structurele aandacht die uitgaat naar het monitoren van het integriteitsbeleid. Daarnaast heeft deze rapportage als doel inzicht te geven in de voortgang en activiteiten op het gebied van integriteit over het jaar 2023. Elke gemeente is verplicht om eens per jaar verantwoording af te leggen aan de gemeenteraad over het gevoerde integriteitsbeleid en de naleving van de gedragscode. Hiermee voldoet de gemeente aan de verplichting uit de Ambtenarenwet (§ 1. Algemene bepalingen Artikel 4 Ambtenarenwet).
In deze rapportage wordt allereerst inzicht gegeven in de meldingen die in het jaar 2023 bij de vertrouwenspersonen terecht gekomen zijn. We rapporteren een aantal ontwikkelingen die zich hebben voorgedaan, zoals wettelijke wijzigingen en incidenten, en hoe wij daar als gemeente op geacteerd hebben. Vervolgens geven we inzicht in het verloop van de eed en belofte in 2023 en wat we als ambtelijke organisatie gedaan hebben aan educatie en bewustwording. Tot slot geven we alvast een doorkijkje naar 2024 en de ontwikkelingen waar we mee bezig zijn voor een nog betere borging en bevordering van goed ambtelijk handelen met betrekking tot integriteit en het integriteitsbewustzijn in de ambtelijke organisatie.
De Regeling melding vermoeden misstand of onregelmatigheid’ (integriteitsschending) en ‘Klachtenregeling Ongewenst Gedrag’, vormen het kader/bescherming waarin medewerkers terecht kunnen met vermoedens, meldingen en klachten over integriteitsschendingen. Medewerkers kunnen, conform deze regelingen, bij de vertrouwenspersoon of leidinggevende schendingen melden of dit rechtstreeks doen bij de in de regeling opgenomen commissies (Landelijke Klachtencommissie Ongewenst gedrag of de Afdeling onderzoek van het Huis voor Klokkenluiders). In 2023 heeft de vertrouwenspersoon zestien adviesgesprekken gevoerd omtrent integriteit. Hieruit zijn twee meldingen gekomen.
Intern onderzocht. Melding is gegrond verklaard. Maatregel betreft een officiële waarschuwing.
Intern onderzocht. Melding is gegrond verklaard. Maatregel betreft ontslag.
Op 18 februari 2023 is de Wet bescherming klokkenluiders (grotendeels) in werking getreden. Deze wet vervangt de Wet Huis voor klokkenluiders. Naar aanleiding hiervan is de gemeente Almere in 2023 bezig geweest met het opstellen van een vernieuwde regeling. Deze nieuwe 'Regeling melden vermoeden misstand en inbreuk op Unierecht' bevat regels en kaders voor het melden van een vermoeden van een misstand, bijvoorbeeld fraude, belangenverstrengeling of misbruik van goederen. Vanwege de gefaseerde inwerkingtreding van de Wet bescherming klokkenluiders vindt er nog een laatste wijziging plaats t.a.v. de procedure voor interne anonieme melding en de sanctiemogelijkheid van het Huis voor Klokkenluiders. Deze onderdelen treden op een later (nog bekend te maken) tijdstip in werking.
De belangrijkste veranderingen:
Fenomenen als paspoortfraude en corruptie zijn in 2023 opnieuw onder de aandacht gekomen door strafrechtelijke onderzoeken in het land. Los van de strafbaarheid richting de individuele ambtenaar, wijst de rechter in haar vonnis ook steeds vaker nadrukkelijk op de verantwoordelijkheid van de gemeente als werkgever. Hoe gaat de werkgever om met de kwetsbare positie van ambtenaren? Hoe zit het met de werkdruk? Zijn de procedures goed ingericht? Is duidelijk waar de ambtenaar terecht kan wanneer hij of zij geïntimideerd of bedreigd wordt? Waar hij of zij terecht kan met zijn eigen financiële problemen? Integriteit en veiligheid van medewerkers zijn niet vanzelfsprekend, het vraagt continue aandacht en zorg van de gemeente. Het is belangrijk dat de aanvraag en uitgifte van elk paspoort of identiteitskaart goed en zorgvuldig verloopt. Het gaat om meer dan alleen het aanvragen en overhandigen van het document. De medewerker van Burgerzaken vervult een rol als poortwachter en dient zo bij te dragen aan de betrouwbaarheid van het Nederlandse paspoort of identiteitsbewijs.
Om het proces van de uitgifte van reisdocumenten zo zorgvuldig mogelijk te doorlopen heeft de afdeling Burgerzaken van de gemeente Almere in 2023 een aantal preventieve beheersmaatregelen ingezet. Zo zijn onder leiding van de Rijksdienst voor Identiteitsgegevens bewustwordingssessies met de hele afdeling gehouden, zijn de processen rondom de uitgifte van reisdocumenten opnieuw doorlopen en worden kwetsbare plekken (bijvoorbeeld het omzeilen van het 4-ogenprincipe) aangepakt. Dit gebeurt in samenspraak met de medewerkers. Daarnaast wordt de voorraad van de reisdocumenten op meerdere manieren gecontroleerd en wordt er onderzoek gedaan wanneer daar onregelmatigheden uitkomen. Ook denkt de afdeling Burgerzaken op landelijk niveau mee, bijvoorbeeld in de Werkgroepen Tegengaan Identiteitsfraude, klankbordgroepen en de 100.000+ overleggen. Het management van de afdeling Burgerzaken stuurt heel bewust op de veiligheid tussen werknemer-werkgever om bijvoorbeeld bedreigingen bespreekbaar te maken. Tot slot zet de afdeling Burgerzaken zich in voor het thema ‘integriteit rondom informatie’. Daarbij komt de vraag aan de orde hoe je omgaat met gegevens die je als medewerker Burgerzaken ambtshalve zijn toevertrouwd (bijvoorbeeld de verhuizing van een bekende Nederlander, een echtscheiding van een collega etc.).
Sinds 1 mei 2023 is het beter screenen van medewerkers (ingehuurd of met arbeidsovereenkomst) op het gebied van Openbare Orde en Veiligheid (OOV) geregeld in de geactualiseerde landelijke Regeling aanwijzing functies VOG-Politiegegevens (VOG-P).
Deze screening biedt een completer beeld van de integriteit van de aanvrager en eventuele risico’s voor de uitoefening van zijn/haar functie. Doel is het tegengaan van integriteitsschendingen, het tegengaan van plegen van strafbare feiten in functie en het tegengaan van beïnvloeding van het openbaar bestuur door de georganiseerde ondermijnende criminaliteit.
Deze regeling is niet vrijblijvend en ging 1 mei 2023 in werking. Dit betekent dat de VOG-P screening vanaf die datum wettelijk verplicht is voor de verhoogde risicofuncties, zoals álle buitengewoon opsporingsambtenaren en nieuwe gemeentelijke medewerkers binnen de domeinen openbare orde en veiligheid, Bibob, ondermijning, informatievoorziening in het kader van OOV en toezicht. Door slechte communicatie zijn veel gemeenten (te) laat geïnformeerd en voeren deze wettelijke verplichting nog niet uit, zo ook de gemeente Almere.
Om gemeentes te helpen hun weerbaarheid tegen ondermijnende criminaliteit te vergroten is vanuit het Regionaal Informatie- en Expertise Centrum Midden Nederland (RIEC MN) vlak voor de zomer van 2023 gestart met een Leerkring van OOV- én HRM-medewerkers van 10 gemeenten met tot doel een handelingskader VOG-P voor gemeenten op te stellen voor midden Nederland. De gemeente Almere (afdeling BVLS en HRM) heeft ook deelgenomen aan de Leerkring.
De verwachting is dat het Handelingskader VOG-P in 2024 klaar is voor de gemeenten en aan de hand van het handelingskader implementatie kan plaatsvinden. Naast de uitvoering van de verplichte wettelijke VOG-P worden vanuit de Werkgroep Weerbare Overheid en Leerkring VOG-P in 2024 voorstellen gedaan om ook andere maatregelen te nemen om de weerbaarheid van gemeenten te verhogen.
De bijzondere kenmerken van de overheidstaken – zoals de besteding van publieke middelen en een monopolie positie op vele terreinen – vereisen van de overheid een extra hoog integriteitsniveau. De overheid heeft een belangrijke voorbeeldfunctie. Het afleggen van de eed/belofte is verplicht voor alle nieuwe medewerkers met een arbeidsovereenkomst bij de gemeente Almere. We organiseerden hiervoor (feestelijke) bijeenkomsten in de raadszaal, waarbij ook familie, vrienden en collega’s aanwezig konden zijn.
We hebben in 2023 15 bijeenkomsten georganiseerd, waaraan 409 medewerkers hebben deelgenomen. Daarvan hebben 43 deelnemers de ambtseed afgelegd en 366 medewerkers de ambtsbelofte.
Zoals de afgelopen jaren gerapporteerd heeft onze eigen Almere Academie een e-learning 'Integriteit en ongewenste omgangsvormen’ ontwikkeld om medewerkers kennis en bewustwording bij te brengen over integriteit.
De e-learning dient individueel doorlopen te worden en is verplicht voor nieuwe medewerkers. Medewerkers die in dienst komen en dus de ambtseed afleggen moeten voorafgaand aan de ambtseed de e-learning hebben voltooid, dit wordt ook gecontroleerd. Medewerkers die ingehuurd worden krijgen toegang tot de e-learning en worden gestimuleerd om de e-learning te doorlopen, we promoten dit in de Team ALLY app. Voor ingehuurde medewerkers is het niet verplicht en wordt het niet getoetst. De e-learning is via het open aanbod ook beschikbaar voor huidige medewerkers. De E-learning is in 2023 door 457 medewerkers doorlopen.
De in paragraaf 3.1 genoemde wetswijziging leidt tot intrekking van de ‘Regeling melding vermoeden misstanden en/of onregelmatigheid’. Hiervoor in de plaats wordt begin 2024 de ‘Regeling melden vermoeden misstand en inbreuk op Unierecht’ vastgesteld, die op basis van het model van de VNG opgesteld is. Met deze wijziging voldoen we aan de nieuwe verplichtingen vanuit de Wet bescherming Klokkenluiders. Mocht door de verwachte verdere wijziging van de landelijke wetgeving het noodzakelijk zijn om deze lokale regeling verder te wijzigen dat zal dat ook gedaan worden. Dit zal dan waarschijnlijk ook nog in 2024 plaatsvinden.
Verder versterken we in 2024 de interne organisatie op het gebied van integriteit om zo schendingen nog meer te voorkomen, betere begeleiding aan medewerkers te bieden en eventueel sneller te handelen bij daadwerkelijke (vermoedens van) schendingen.
Zo zullen we in 2024 aan de slag gaan met implementatie van de voorstellen van de landelijke ‘Werkgroep Weerbare Overheid en Leerkring VOG-P' om de weerbaarheid tegen ondermijnende criminaliteit te vergroten. Zie de toelichting in paragraaf 3.3.
Daarnaast zullen we gaan werken met een intern ‘Meldpunt integriteit & ongewenst gedrag’ waar medewerkers en leidinggevenden niet alleen vragen kwijt kunnen en advies kunnen krijgen, maar waar ook eventueel onderzoek naar vermeende integriteitsschendingen opgestart en gecoördineerd kunnen worden. De adviseurs van het meldpunt zullen proactief het onderwerp van integriteit (en ongewenst gedrag) onder de aandacht brengen en houden in de organisatie.
Er vindt in 2024 een uitbreiding plaats van het aantal interne vertrouwenspersonen. Er zal daarbij meer aandacht komen voor de juiste opleiding, certificering en ondersteuning van de vertrouwenspersonen. Op die manier zijn zij nog beter in staat om de medewerkers en de organisatie te ondersteunen in geval van vermeende integriteitsschendingen. Daarbij zal er ook een externe vertrouwenspersoon aangewezen worden waar medewerkers terecht kunnen als die om welke reden dan ook hun melding, vraag of verhaal niet kwijt kunnen bij de interne vertrouwenspersonen.
