Toespraak tijdens Dodenherdenking in Almere Haven door burgemeester Van der Loo.
Het begin van de nacht, de jongen luisterend in zijn bed. Beneden de volwassenen nog in volle doen. Ze roepen elkaar toe. Is er iets aan de hand? Weten ze iets wat hij niet weet? Het leger trekt voorbij.
Dit fragment komt uit ‘De straat en het struikgewas’, dit boekje, van Armando. De beroemde dichter en schilder. Geboren in 1929. In 2018 overleden. Hij groeide op in Amersfoort. Niet zo heel ver hier vandaan.
Armando was een kind van tien toen de Tweede Wereldoorlog begon. Zijn ouders en andere volwassenen maakten zich grote zorgen. En hij, hij speelde met zijn vriendjes op straat of in het bos. Zoals kinderen dat doen.
Hun speelgebied grensde aan prikkeldraad. Want in het bos lag het kazerneterrein van het Nederlandse leger.
In 1941 hebben de Duitsers dat terrein ingericht als Polizeiliches Durchgangslager. Kamp Amersfoort. Concentratiekamp. De kleine Armando, die had geen idee wat daar gebeurde. Geen idee dat de gevangenen op transport gingen naar Buchenwald, Neuengamme, Mauthausen.
En dat velen nooit meer terugkwamen. Hij zag wel de bewakers.
En de uitgemergelde gevangenen achter het prikkeldraad. Later omschrijft hij het als volgt:
Ik kwam er vaak langs. Ik deed alsof ik niets zag. Ik zag een vrouw, die daar heen en weer liep. Dat was de vrouw van een gevangene.
Ze was daar om dicht bij haarman te zijn. Om met een bewaker te spreken en hem vrij te krijgen .
De gevangenen moesten onmenselijk leed doorstaan. Uithongering. Marteling. Executies.
Het waren merendeels Joodse mensen. Verzetsstrijders. Slachtoffers van razzia’s. Armando was toen - gelukkig - kinderlijk naïef. Pas op latere leeftijd drong het tot hem door. Zijn schrikbarende herinneringen kregen beeld.
Als ik het me goed herinner- schrijft Armando - kwamen ze in zwarte mantels, met zwarte trommels en zwarte vlaggen.
De oorlogsherinneringen en de strijd tussen goed en kwaad komen steeds terug in het werk van deze veelkleurige kunstenaar. Zwarte vlakken op witte verfstreken. Aangrijpende tegenpolen op het doek.
Een van de schilderijen van Armando hangt op het stadhuis. Op mijn werkkamer om precies te zijn.
Het is mijn dagelijkse herinnering aan de gruwelen van Nazi Duitsland, die gitzwarte bladzijde in de geschiedenis van ons land. Dat schilderij houdt me elke dag waakzaam.
In Almere hebben de eerste bewoners en velen daarna met vereende krachten onze jonge stad gemaakt. Allemaal mensen met hun eigen levensverhaal, en herinneringen. Ook hun herinneringen aan de Duitse bezetting. Aan de Jodenvervolging.
Het waren mensen uit de Noordoostpolder, met haar vele onderduikers en het werkkamp Schokland.
En natuurlijk veel jonge gezinnen uit Amsterdam, van wie de familiegeschiedenis zo beschadigd is door de Holocaust.
Doordat we de verhalen van deze pioniers in Almere blijven doorvertellen, door de kinderherdenking vanmiddag, door deze herdenking hier vanavond, daardoor leren wij - nieuwe en volgende generaties - hoe het was.
En hoe het nooit meer moet. Hoe het nooit meer mag gebeuren.
Let op - dat zeg ik ons allemaal, 227.639 inwoners van onze stad: daar zijn wij zelf bij!
Want Jodenhaat - antisemitisme - is geen incident. Het is een eeuwenoude vorm van racisme. Als we niet opletten, dan wordt het van generatie op generatie doorgegeven.
Steekt het telkens weer de kop op. Ook in nieuwe vormen. Ook hier.
Verhalen van herinnering zijn de onzichtbare en de zo belangrijke fundering van onze samenleving. Van ons Almere.
Daarom doet het mij zo goed om te zien dat u ook vanavond hier met zovelen aanwezig bent. Weer of geen weer. Muzikanten. Kransleggers. Jong en oud in het publiek.
Ieder jaar staan we op 4 mei stil bij de slachtoffers van de Tweede Wereldoorlog en van oorlogssituaties en vredesoperaties daarna.
We denken aan alle slachtoffers van oorlog en conflict. Toen. En nu. Honderden, duizenden per dag.
We denken aan de slachtoffers van de aanslag op 7 oktober. De onschuldige slachtoffers in Gaza, Oekraïne, Jemen, Soedan. En zo veel andere plekken in de wereld.
Beelden van geweld doen ons dagelijks pijn. Ze doorboren het kwetsbare gemoed van volwassenen en van kinderen. Kinderen die spelen op straat en in het bos. Zoals Armando dat deed, en zoals veel kinderen dat gelukkig nog steeds doen.
Lieve mensen, ik hoop en ik bid uit de grond van mijn hart, namens alle Almeerders, dat vrede het in de wereld wint van oorlog.
Dat dialoog bruut geweld overstemt. Dat elke vlag symbool staat voor geluk. Dat liefde sterker is dan haat.
Vanavond staan wij hier in Almere, schouder aan schouder. Zoals we dat eerder deden en het ook altijd blijven doen.
Indachtig hen die vielen....
(het gesproken woord telt)
