4 mei 2025 - Toespraak Dodenherdenking in Almere Haven

Een korte proloog. In het tumult van de wereld van vandaag. Indachtig de discussies over herdenken. Over 4 mei.

Mijn proloog langs drie perspectieven is bedoeld om tumult te temperen. Daar is het vandaag immers vooral níet het moment voor.

1. Het officiële perspectief. Dat baseer ik op het zogenaamde Memorandum uit 1946, later ook aangepast en herzien. Op 4 mei herdenken we burgers en militairen die in ons Koninkrijk of waar ook ter wereld zijn omgekomen of vermoord; tijdens de Tweede Wereldoorlog en de koloniale oorlog in Indonesië alsook in oorlogssituaties en vredesoperaties daarna.
2. Het actuele perspectief. Als we morgen 80 jaar vrijheid vieren, dan noem ik dat feest tenminste relatief. Ja, wij genieten onze vrijheid sinds de bevrijding van Nazi Duitsland in 1945. En tegelijkertijd zien we de wereld op een heleboel plekken in brand staan. In Oekraïne, in Yemen, Gaza en nog veel meer oorlogsgebieden.
3. Het persoonlijke perspectief. Op een herdenkingsmoment als vandaag staat het iedereen in zijn of haar eigen intimiteit en integriteit natuurlijk vrij om te denken aan wat of wie hij wil. Laten we die individuele ruimte in ons land voor altijd koesteren.

In dat perspectief denk ik aan enkele strofen van het gedicht 'De Overtocht'. Geschreven in 1926 door Hendrik Marsman, de befaamde Nederlandse dichter. Bekend van “Denkend aan Holland zie ik breede rivieren traag door oneindig laagland gaan”.

Over een moeder, haar zoontje stevig aan de hand. Op de vlucht, in het donker. Weg van huis, weg van alles wat vertrouwd was. Ze hoopt een veilige plek te bereiken voor het te laat is. Ze kijkt achterom. En weet: achter die horizon dreigt de dood.

Uit dit gedicht:

“De eenzame zwarte boot
vaart in het holst van den nacht
door een duisternis, woest en groot,
den dood, den dood tegemoet.
ik lig diep in het kreunende ruim,
koud en beangst en alleen
en ik ween om het heldere land.
dat achter den einder verdween”

De woorden van Hendrik Marsman bleken profetisch voor hemzelf toen hij in
1940 samen met zijn vrouw wilde vluchten voor de oorlog, aan boord van een schip 
van Zuid-Frankrijk naar Engeland.
Hij overleefde zijn overtocht naar de vrijheid niet.

Zovelen waren op de vlucht.
Op de vlucht voor oorlogsgeweld.
Op de vlucht voor razzia’s.
Op de vlucht voor massale vernietiging.

De Holocaust heeft zes miljoen Joodse mensen het leven gekost.
De Joodse gemeenschap is systematisch opgespoord, naar gaskamers vervoerd en afgemaakt.
En miljoenen anderen die anders waren, anders dachten.
Mensen die, omdat ze bestonden, hun leven niet zeker waren.
Omdat iemand had besloten dat zij er niet mochten zijn.

In Nederland kwamen velen nooit terug.
Hun huizen bleven leeg.
Hun stemmen stierven weg.
Hun foto’s vergrijsden achter vensterglas.

De wreedheid van toen, het ultieme kwaad, lijkt soms ver weg.
Maar nog altijd zijn er plekken in de wereld waar mensen moeten vluchten.
Waar ouders hun kinderen op de arm nemen en hopen dat ze vannacht nog in leven zijn.
Waar boten die op een veilige haven afstevenen jammerlijk vergaan.

De vraag die ik u en mezelf stel:

Wat doen wij?
Wat doe jij?
Wat doe ik?

Oorlog stelt ons voor onmogelijke keuzes.
Keuzes die om moed vragen.
Vluchten omdat je niet veilig bent in je eigen huis.
Vechten omdat je jouw plek, je vaderland weigert op te geven.

Vrijheid lijkt soms zo vanzelfsprekend.
Maar 80 jaar geleden was het dat niet.
We hebben onze vrijheid bevochten, meter voor meter.
Verzetsstrijders.
Soldaten.
Gewone mensen die buitengewone moed toonden.
Die risico’s namen.
Voor een ander.
Voor het geloof in iets groters dan henzelf.

Ook in Almere dragen wij oorlogsherinneringen.
De pioniers die naar deze polder kwamen.
De jonge gezinnen uit Amsterdam, getekend door de Holocaust.
Stille getuigen van een verscheurde geschiedenis.
Zij brachten hun pijn, hun herinneringen, hun hoop met zich mee.
Almere heeft zich gevuld met hun verhalen.

Samen hebben we een stad gebouwd.
Op de fundamenten van vrijheid en vrede.
Die fundamenten moeten we elke dag bewaken.
Want vrijheid is nooit af.
Vrijheid vraagt om waakzaamheid.
Om moed om op te staan als het erop aankomt.
Om de bereidheid om te kiezen: blijf ik in het tumult dat ik zie, de ellende die ik zie, toekijken?
Of kom ik in beweging?

Wat doen wij?
Wat doe jij?
Wat doe ik?

Vrijheid vraagt iets van ons allemaal.
Vechten – niet met wapens, maar met woorden, met compassie, met keuzes die ertoe doen.
Vluchten – niet weg van verantwoordelijkheid, maar naar elkaar toe. Elkaar vasthouden.
Vragen stellen voordat we ergens iets van vinden.

Ook nu. Zeker nu.
Nu antisemitisme weer zijn lelijke kop opsteekt.
Nu onverschilligheid en uiteenlopende meningen mensen tegenover elkaar zetten.
Nu oorlogen op televisie ineens akelig dichtbij zijn.

Lieve mensen,
Vanavond staan wij hier, samen.
Met drie, vier generaties.
In Almere. In Flevoland. In Nederland. Europa.
Vrij.

Laten wij blijven herdenken dat het niet zo was. Het verhaal van oorlog blijven vertellen.
Blijven kiezen voor vrede. Voor elkaar.

Met de belofte dat de stem van allen die hun leven gegeven hebben voor onze 
vrijheid in ons blijft klinken, vandaag en morgen. 
Altijd. Indachtig hen die vielen…